Rury miedziane

Właściwości rur miedzianych (na podst. materiałów Polskiego Centrum Promocji Miedzi)

Miedź jest jednym z najstarszych materiałów stosowanych w instalacjach sanitarnych.  Z uwagi na czystość tego metalu w rurach i złączkach miedzianych, właściwości rur miedzianych można rozpatrywać w odniesieniu do właściwości samej miedzi (tabela).

Tabela. Właściwości miedzi.

Miedź jest materiałem o wysokiej odporności korozyjnej,  charakteryzującym się bardzo dobrą

plastycznością, łatwością obróbki mechanicznej, doskonałym przewodnictwem cieplnym i elektrycznym, a także łatwością poddawania się lutowaniu przy

użyciu odpowiednich spoiw.

W środowisku wodnym miedź ulega utlenianiu którego szybkość zależy od pH odczynu wody, zawartości siarczków, itp W instalacjach wodociągowych i co. wymagania dla wody zapewniające długotrwałą eksploatację podano poniżej.

Wymagania dla wody instalacyjnej.

– odczyn pH  > 7;

– stężenie jonów amonowych (NH4 + ): 

– zawartość jonów siarczanowych SO4

gdzie:

 Zogólna – zasadowość ogólna określona wg PN-90/C-04540.03,

 stężenie jonów siarczanowych w molach/m3

 stężenie jonów amonowych w miligramach N/litr

Miedź zalicza sie do metali miękkich podatnych na ścieranie pod wpływem czynników mechanicznych zawartych w wodzie (piasek, muł), dlatego zaleca się aby prędkość przepływu wody w instalacji nie przekraczała 3m/s. Należy też każdorazowo stosować filtry zanieczyszczeń.

Rury dla instalacji wodnych i gazowych produkowane są w trzech stanach. Oznaczenia

wg PN-EN-1057:1999 (w ślad za normą EN 1175):

– stanie rekrystalizowanym (miękkim) – oznaczonym symbolem R 220,

– stanie półtwardym – oznaczonym symbolem R 250,

– stanie twardym – oznaczonym symbolem R 290.

Rury w stanie rekrystalizowanym produkowane mogą być do średnicy 54 mm. W zakresie średnic 6 ÷ 22 mm dostarczane są w kręgach. Długość rury w kręgu wynosi 25 m lub 50 m, a średnica kręgu od 500 do 900 mm.
Rury półtwarde produkowane są o średnicach od 6-159 mm i występują w odcinkach prostych o długościach 3 i 5m.

Rury twarde produkowane są o średnicach  6 ÷ 267 mm  w odcinkach prostych o długościach 3 i 5 m,

 

Średnice rur

Tabela. Wymiary rur do instalacji wodociągowych i gazowych

Tabela. Wymiary rur do instalacji centralnego ogrzewania

Tabela Tolerancje średnicy zewnętrznej rur miedzianych

Znakowanie rur miedzianych

Każda rura powinna być oznaczona napisem wykonanym wzdłuż rury, zawierającym:

♦ Numer normy wg której jest wykonana rura (PN EN 1057),

♦ Nominalne wymiary: średnica x grubość ścianki w mm,

♦ W przypadku gdy jest to stan półtwardy znak ,

♦ Znak wytwórcy,

♦ Data produkcji rok i kwartał (I – IV) lub rok i miesiąc (1 -12).

Napis powinien być umieszczony w trwały sposób na całej długości rury w powtarzalnych odstępach, nie większych niż 600 mm – dla rur o średnicach 10-54 mm, a dla pozostałych średnic co najmniej na końcach rur.

Fot. Sposób znakowania (cechowania) rur miedzianych. W tym przypadku rury twarde średnicy 12, 15 i 18mm

Na rurach może tez pojawić znakowania jakościowe przyznawane przez odpowiednie ośrodki i stowarzyszenia np.

znak jakości niemieckiego RAL

znak jakości DVGW

znak jakości przyznawany przez angielski BSI

Pakowanie i magazynowanie rur miedzianych

Rury w odcinkach prostych w stanie twardym i półtwardym powinny być pakowane do drewnianych skrzyń wyłożonych folią. Rury w stanie półtwardym powinny być pakowane do skrzyń w wiązkach po maks. 10 sztuk. Masa 1wiązki nie może przekraczać 100 kg. Do wiązania rur należy używać taśmy samoprzylepnej, a wiązanie należy wykona w trzech miejscach). Rury o różnych średnicach można pakować tylko w oddzielnych wiązkach. Rury twarde można pakować luzem. Rury rekrystalizowane (miękkie) w kręgach pakuje się w kartony. Masa jednego opakowania rur w kręgach nie powinna przekraczać 50 kg.

Końce rur powinny być zabezpieczone zaślepkami z tworzywa sztucznego uniemożliwiającymi

przedostawanie się zanieczyszczeń do wnętrza rury. Do każdego opakowania producent powinien przymocować przywieszkę zawierającą:

♦ Nazwę wytwórcy,

♦ Postać lub stan kwalifikacyjny rur,

♦ Wymiary rur,

♦ Numer partii,

♦ Masę netto i brutto,

a także informacje o dopuszczeniu do obrotu i stosowania w budownictwie. Pomieszczenia, w których przechowywane są rury powinny być czyste, bez szkodliwych oparów. Rozmieszczenie rur powinno eliminować możliwość ich uszkodzeń mechanicznych np. przez przypadkowe nadepnięcie.

Rury w otulinie

Rury miedziane preizolowane do instalacji sanitarnych mogą być dostarczane w otulinie lub izolacji termicznej. Rury w izolacji termicznej stosowane mogą być w instalacjach ogrzewczych i ciepłej

wody użytkowej. Izolacja może być wykonywana z pianki kauczukowej, polietylenowej lub poliuretanowej. Izolacja termiczna stanowi odrębny wyrób, który musi posiadać odrębne dopuszczenie do obrotu i stosowania w budownictwie. Rury w otulinie mogą być używane do wszystkich zastosowań rur miedzianych. Otulina jest ściśle przylegającą do rury warstwą tworzywa sztucznego o grubości 1 – 3 mm.

Otulina stanowi ochronę rur przed uszkodzeniami mechanicznymi. Rury z otuliną zalecane są do prowadzenia przewodów pod tynkiem, otulina stanowi również pewną izolację termiczną, np. zapobiega wykraplaniu się wody bezpośrednio na rurach, a także izolację dźwiękową.

Łączniki do rur miedzianych

Do łączenia rur miedzianych o średnicach zewnętrznych od 8 do 159 mm służą dwa rodzaje

łączników:

– łączniki do lutowania kapilarnego,

– łączniki zaciskowe.

Łączniki zaciskowe dzielą się w zależności od budowy na łączniki:

− skręcane (z nakrętką),

− zaprasowywane,

− samozaciskowe.

Do łączenia rur o średnicach powyżej 108 mm (do 159 mm włącznie) zaleca się stosować łączniki z krótszymi kielichami, przeznaczone wyłącznie do lutowania twardego.

Produkowane są także łączniki przejściowe z końcówkami różnego typu, w tym także gwintowanymi, służące do łączenia rur miedzianych z rurami z innych materiałów: stalowymi i z tworzyw sztucznych oraz armaturą i innymi elementami wyposażenia instalacji wodnych i gazowych na paliwa gazowe. Wymagania dla łączników do instalacji z rur miedzianych zawarte są w normie PN-EN 1254, której cztery części dotyczą łączników do rur miedzianych:

− część 1 – łączniki do lutowania kapilarnego (do 108 mm),

− część 2 – łączniki zaciskowe skręcane,

− część 3 – łączniki do rur z tworzyw sztucznych z końcówkami zaciskowymi,

− część 4 – łączniki z końcówkami gwintowanymi,

− część 5 – łączniki z krótszymi (niż w części 1 normy) kielichami, przeznaczonymi do lutowania twardego do średnicy 159 mm.

Norma ta nie określa wymagań dla łączników zaprasowywanych i samozaciskowych. Określają je inne przepisy, rozporządzenia oraz aprobaty techniczne ITB.

Wszystkie typy łączników muszą spełniać wymagania gwarantujące trwałość i szczelność połączeń z rurami. Część wymagań jest wspólna dla różnych typów łączników. Należą do nich wymagania materiałowe, jakości powierzchni i oznakowanie (cechowanie).

Tabela. Stosowanie złączy lutowanych w instalacjach

Tabela Stosowanie złączy rozłącznych w instalacjach

Wymagania materiałowe

Łączniki do instalacji miedzianych wykonuje się z miedzi, brązu i mosiądzu.
Łączniki miedziane – można stosować wyłącznie łączniki produkowane z miedzi odtlenionej fosforem, o symbolu

Cu – DHP, zawierającej:

Cu + Ag > 99,90% (Cu – miedź, Ag – srebro),

0,015 % < P < 0,040% (P – fosfor).

Łączniki z brązu – zalecane jest stosowanie łączników produkowanych z brązu o symbolu CuPb5Sn5Zn5 wg PN EN 1982. Łączniki z brązu można stosować do lutowania miękkiego i twardego.

Łączniki z mosiądzu – w instalacjach wodociągowych należy stosować gatunki mosiądzu odporne na odcynkowanie. Należą do nich m.in. gatunki o symbolach: CuZn39Pb3 i CuZn33Pb2 wg normy PN EN 12165. O odporności na odcynkowanie powinny informować litery „CR” lub „DZR” na łączniku.

Łączniki ze stopów bezołowiowych – CuSi – niezawierające w swoim składzie ołowiu, przeznaczone głównie do instalacji wody pitej. Należą do nich m.in. gatunki o symbolach: CuZn21Si3P (CW 724 R) wg normy PN EN 12164.

 Stan powierzchni

Powierzchnie wewnętrzne i zewnętrzne powinny być czyste, bez widocznych produktów utlenienia oraz defektów po obróbce mechanicznej, np. rys, porów, wad szlifierskich.

Na powierzchni wewnętrznej nie mogą znajdować się zanieczyszczenia o większej niż 1,0 mg C/dm2 zawartości węgla.

 Znakowanie

Na zewnętrznej powierzchni każdego łącznika powinno znajdować się trwałe znakowanie zawierające:

– znak firmowy lub nazwę producenta,

– średnicę nominalną łączonej rury i/lub wymiar gwintu,

– inne wymagania dotyczące poszczególnych typów łączników.

W celu ułatwienia identyfikacji łączniki zaprasowywane do gazów mają na powierzchni zewnętrznej naniesioną żółtą kropkę i jest ona zgodna z żółtym kolorem O-ringu uszczelniającego, zaś dla łączników stosowanych w solarach na powierzchni zewnętrznej umieszcza się zieloną lub czerwoną kropkę, zgodną z kolorem O-ringu uszczelniającego. Dostępne są także łączniki do instalacji solarnych znakowane innym kolorem, np. białym, natomiast O-ring jest czarny.

Łączniki do lutowania kapilarnego

W połączeniach lutowanych wykorzystuje się efekt zasysania kapilarnego (włoskowatości). Wysokość zasysania lutu jest uzależniona m.in. od szerokości szczeliny powstałej między kielichem łącznika i rurą miedzianą.

Rys. Wysokość zasysania lutu w zależności o szerokości szczeliny.

Tablica.  Minimalne grubości ścianek końcówek do lutowania i minimalne średnice otworów przelotowych łączników

Łączniki calowe ACR

Specjalną grupę łączników do lutowania kapilarnego stanowią łączniki ACR (Air Condition and Refrigeration). Są to łączniki miedziane o wymiarach calowych wykonane zgodnie z normą ASME/ANSI B16.22 „Miedz i stopy miedzi do połączeń lutowanych w instalacjach ciśnieniowych. Przeznaczone są do instalacji przewodzących czynnik chłodniczy, do montażu techniką lutowania z wykorzystaniem lutów twardych z zawartością srebra. Produkowane są z rur miedzianych o grubszej ściance w celu zapewnienia szczelności i trwałości przy wysokich ciśnieniach. Wszystkie łączniki spełniają warunki dyrektywy PED Pressure Equipment Directive 97/23/EC, obowiązującej w EU od 2002 roku. Zakres średnic obejmuje od 1/4’ do 4 1/8’. U góry na zdjęciu przykład oznaczenia.

Tabela. Łączniki calowe ACR (IBP)

Tabela. zakres średnic i parametry pracy łączników ACR.

 Łączniki do gazów medycznych

Łączniki do gazów medycznych to metryczne łączniki z miedzi i brązu do lutowania i połączeń gwintowanych. Produkowane są zgodnie z wymogami normy EN 1254. Łączniki te w odróżnieniu od standardowych są dodatkowo czyszczone, odtłuszczane do poziomu zawartości węglowodorów na powierzchni poniżej 100 mg/m2 oraz pojedynczo pakowane. Znajdują zastosowanie w instalacjach gazów medycznych (azot, dwutlenek węgla, hel, powietrze, tlen) oraz w systemach próżniowych. Mogą być stosowane z rurami do gazów medycznych spełniającymi normy EN 13348 i EN 7396-1. Zakres średnic oraz parametry pracy – ciśnienie i temperatura – są takie same, jak dla zwykłych łączników do lutowania.

 Łączniki miedziane do wysokociśnieniowych zastosowań

Łączniki miedziane stosowane do wykonywania ekologicznych wysokociśnieniowych instalacji klimatyzacyjnych i chłodniczych z rur stopowych, w których czynnikiem chłodzącym jest CO2. Rury wykonane są ze stopu miedzi

CuFe2P (z dodatkiem 2% żelaza) o wysokiej wytrzymałości i stanie utwardzenia R 300. Stop pozwala na wykonanie instalacji systemów chłodniczych o wysokim ciśnieniu roboczym, rurami i łącznikami o grubościach ścianek i średnicy zewnętrznej mniejszej niż w powszechnie stosowanych instalacjach stalowych. Łączniki miedziane produkowane są w rozmiarach calowych od 3/8’ do 1 5/8’. Maksymalne ciśnienie robocze to 120 barów. Połączenie następuje przez lutowanie twarde przy użyciu lutów twardych z minimalną zawartością srebra 2%. Łączniki K 65 przeznaczone są głównie do systemów chłodniczych supermarketów, chłodni przemysłowych, wysokociśnieniowych instalacji hamulcowych i klimatyzacyjnych w samochodach ciężarowych i autobusach oraz w innych przemysłowych agregatach chłodniczych. Rury i łączniki spełniają warunki normy EN 12735-1.

Fot. Rury i łączniki do wysokociśnieniowych zastosowań.

Łączniki miedziane z lutem integralnym

W łącznikach w specjalnie wyprofilowanym karbie znajduje się bezołowiowy lut, zgodnie z normą EN 29453. Podczas ogrzewania złącza lut samoczynnie na zasadzie zjawiska kapilarnego wypełnia szczelinę między łącznikiem a rurą, bez potrzeby dodawania lutu z zewnątrz. Łączniki są produkowane zgodnie z normą EN 1254-1 i 4 w rozmiarach od 6-66,7 mm i nadają się do łączenia rur miedzianych wykonanych wg normy EN 1057. Łączniki stosowane są głównie w Wielkiej Brytanii.

Fot. Łączniki z lutem integralnym

Łączniki zaciskowe

W instalacjach mogą być używane łączniki zaciskowe o różnej konstrukcji i zasadzie działania, ale każdy z nich musi spełniać podstawowe wymagania:

– grubość ścianki w żadnym punkcie nie może być mniejsza od wartości podanej w tablicy poniżej

– powierzchnia otworu przelotowego w dowolnym przekroju nie może być mniejsza od powierzchni koła o promieniu podanym w tablicy

Tablica Wymiary łączników zaciskowych

Łączniki zaciskowe z pierścieniem zaciskającym

Klasyczny łącznik zaciskowy (skręcany), w którym płaski metalowy pierścień dociskany jest przez obrót nakrętki na gwintowanym korpusie, przedstawia rysunek . Jest to połączenie częściowo rozłączne – po wymianie pierścienia łącznik może być użyty do połączenia nowej rury. Łączniki zaciskowe mogą być stosowane do łączenia rur o maksymalnych średnicach 108 mm.

 

Ryc. łączniki zaciskowe z pierścieniem zaciskającym.

Tablica. Przykładowe złączki connex. (IBP)

Rys. Przykład złączki connex dla średnic >54mm.

Łączniki skręcane przejściowe z gwintem zewnętrznym

Innym rodzajem łączników skręcanych są łączniki przejściowe z gwintem zewnętrznym.

Łącznik ten umożliwia szybkie i łatwe połączenie rury miedzianej z elementami gwintowanymi bez stosowania dodatkowych materiałów uszczelniających. Uszczelnienie jest realizowane przez dwie uszczelki z EPDM – jedną wewnętrzną, uszczelniającą rurę, i drugą uszczelniającą połączenie. Łącznik może być stosowany w instalacjach wodnych, sanitarnych, grzewczych w budynkach mieszkalnych, użyteczności publicznej i obiektach przemysłowych. Nie wolno stosować do instalacji gazowych oraz montować pod tynkiem lub zalewać w podłożu.

Korpus łącznika wykonany jest z brązu, mosiądzu lub stali nierdzewnej w rozmiarach od 10 mm x 3/8’ do 54 mm x 2’. Do montażu połączenia niezbędne są specjalne szczypce do wykonania wypustki na rurze zapobiegającej zsunięciu się łącznika z rury. Ilość wypustek zależy od średnicy rury. Parametry pracy: maksymalna temperatura 95 °C, maksymalne ciśnienie 10 barów.

Rys. Łącznik przejściowy skręcany.

Tabela. Wymagane ilości wypustek w zależności od średnicy rury.

Wypustki należy wykonać w równych odstępach.

Podstawowym wymaganiem dla łączników zaciskowych jest ich funkcjonalność, która sprawdzana jest w próbach wytrzymałościowych (rozrywanie, szczelność przy zginaniu). Dlatego ważne jest, aby stosować łączniki, których jakość jest potwierdzona dopuszczeniem do stosowania w budownictwie. Wykonanie połączeń zaciskowych musi być zgodne z instrukcją montażu producenta. Gdy jest to wymagane w instrukcji, należy stosować narzędzia oferowane przez producenta łączników.

Łączniki zaprasowywane

Jedną z odmian łączników zaciskowych są łączniki zaprasowywane (używana jest też nazwa „obciskane”) o różnych konstrukcjach. Łączniki te posiadają uformowany wewnątrz łącznika rowek, w którym umieszczona jest elastyczna uszczelka (O-ring), która po obciśnięciu łącznika wokół wsuniętej rury za pomocą specjalnej szczęki tworzy szczelne połączenie nierozłączne.

Łączniki zaprasowywane przeznaczone są głównie dla instalacji sanitarnych i grzewczych i mogą być stosowane do łączenia rur z miedzi spełniających wymogi normy PN-EN 1057. W Polsce łączniki zaprasowywane posiadają aprobatę techniczną oraz pozytywną ocenę PZH Atest Higieniczny, dopuszczające łącznik do instalacji wody pitnej.

Od 2009 roku obowiązuje Rozporządzenie Ministra Infrastruktury zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie – Dz.U. nr 75 poz. 690 z 2002 roku z późniejszymi zmianami.

Celem zmian we wspomnianym rozporządzeniu była potrzeba jego aktualizacji spowodowana wprowadzeniem do zbioru Polskich Norm nowych norm europejskich i międzynarodowych, a także potrzeba dostosowania zawartych w rozporządzeniu wymagań do aktualnego stanu wiedzy.

Od daty podpisania Rozporządzenia Ministra Infrastruktury zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, na rynku polskim dopuszczone zostały złączki zaprasowywane do gazu.

Paragraf 163, który bezpośrednio dotyczy złączy zaprasowywanych, w ustępie 4 otrzymał brzmienie: „W budynkach mieszkalnych jednorodzinnych, budynkach w zabudowie zagrodowej i budynkach rekreacji indywidualnej przewody instalacji gazowej, a w pozostałych budynkach tylko przewody za gazomierzami lub odgałęzieniami prowadzącymi do odrębnych mieszkań lub lokali użytkowych powinny być wykonane z rur, o których mowa w ust. 2, łączonych również z zastosowaniem połączeń gwintowanych lub z rur miedzianych łączonych przez lutowanie lutem twardym. Dopuszcza się stosowanie innych sposobów łączenia rur, jeżeli spełniają one wymagania szczelności i trwałości określone w Polskiej Normie dotyczącej przewodów gazowych dla budynków”.

Ten zapis w powiązaniu z nowelizacją normy PN-EN 1775:2007 „Dostawa gazu – Przewody gazowe dla budynków – Maksymalne ciśnienie robocze < =5bar Zalecenia funkcjonalne” powoduje, że możliwym stało się stosowanie łączników zaprasowywanych do instalacji gazowych, oczywiście pod pewnymi warunkami. W normie PN-EN 1775:2007 w punkcie 3.4.4. podano ogólne definicje złączy zaprasowywanych, a w p. 3.4.4.2. definicję złącza zaprasowywanego wykonanego z miedzi. W przypadku złączy zaprasowywanych nie można mówić tylko o samym produkcie – jest to cała technologia, dzięki której możemy uzyskać szczelne i wytrzymałe połączenie.

Łączniki zaprasowywane do gazu można wprowadzić do obrotu w oparciu o deklarację zgodności, którą wystawia się po spełnieniu pewnych określonych warunków. Oceny łączników zaprasowywanych dokonuje się według systemu „1” oceny zgodności. W systemie oceny zgodności 1 do zadań producenta należy wprowadzenie i utrzymanie zakładowej kontroli produkcji. Jednostka akredytowana po uzupełniających badaniach próbek pobranych w zakładzie produkcyjnym, wstępnym badaniu typu, wstępnej inspekcji zakładu produkcyjnego i zakładowej kontroli produkcji oraz przy ciągłym nadzorze, ocenie i akceptacji zakładowej kontroli produkcji wydaje certyfikat zgodności, będący podstawą do oznaczania złączek znakiem budowlanym B.

W ostatnim okresie miedziane i brązowe łączniki zaprasowywane stosowane są także do łączenia instalacji solarnych.

Poszczególne typy łączników różnią się od siebie materiałem użytym do wykonania uszczelki (O-ringu). Aby zabezpieczyć łączniki przed stosowanie w niewłaściwym typie instalacji, O-ringi mają różne kolory i dodatkowe oznaczenie:

– O-ring do instalacji sanitarnych i grzewczych wykonany jest z EPDM i ma czarny kolor,

– O-ring do instalacji gazowych wykonany jest z żółtego HNBR. Zgodnie z wytycznymi INiG w Krakowie każda złączka powinna mieć stałe, żółte, widoczne oznakowanie: MOP 5, T2, oznaczające parametry pracy instalacji, w jakich mogą być one stosowane, tj. ciśnienie pracy do 5 barów i temperaturę gazu do 70° C,

– O-ring do urządzeń solarnych wykonuje się FKM koloru czarnego, zielonego lub czerwonego. Łączniki niektórych producentów są na powierzchni zewnętrznej dodatkowo oznaczone białą, zieloną lub czerwoną kropką.

Łącznik tego systemu składa się z następujących elementów:

– korpusu łącznika wykonanego z miedzi lub brązu,

– elementu uszczelniającego z EPDM, HNBR lub FKM.

Zalety systemu:

– pojedyncze lub podwójne zabezpieczenie poprzez zaprasowywanie za karbem lub przed i za karbem,

– ekonomiczny, prosty i szybki montaż,

– szeroka dostępność narzędzi do zaprasowywania łączników,

– wysokie standardy jakości wykonania łączników,

– częściowo zwiększone grubości ścianki w porównaniu do wymiarów rur,

– gwarancja trwałości – łączniki są odporne na korozję,

– uniwersalne zastosowanie dla rur spełniających wymogi jakościowe,

– pełna szczelność połączenia,

– niezawodna, sprawdzona i dopuszczona technika wykonania połączeń,

– gwarancja bezpieczeństwa zgodnie z międzynarodowymi przepisami,

– połączenie nie wymaga zabezpieczenia przeciwpożarowego ze względu na łączenie na zimno,

– element uszczelniający wykonany z wysokiej jakości materiału,

– nie występuje przegrzanie materiału,

– eliminuje stosowanie lutu i topnika.

Łączniki są produkowane z miedzi SF – Cu i Cu – DHP. Zawartość czystej, odtlenionej miedzi wynosi 99,90%.

Łączniki zaprasowywane z gwintem są wykonywane ze zmodyfikowanego stopu brązu gatunku G-CuSn5ZnPb (Rg5) o bardzo dużej plastyczności. Materiał ten bez zastrzeżeń może być stosowany w instalacjach wody pitnej.

Dostępne są różne rodzaje łączników:

– łączniki z elementami zaciskowymi wykonane z miedzi,

– przejściowe łączniki z elementami zaciskowymi i gwintem wykonane z brązu. Gwinty przejściowych łączników zaprasowywanych odpowiadają Normie EN 2999.

Łącznik z obustronnym zaciskiem wokół uszczelnienia

Ten typ stosowany jest przez większość producentów łączników.

Zalety:

– połączenie, ze względu na obustronny zacisk, jest bardzo szczelne,

– lepsze prowadzenie rury w łączniku,

– duża trwałość.

Fot. Łącznik zaprasowywany z obustronnym zaciskiem wokół o-ringu.

Rys. Budowa złącza.

Tabela. Parametry robocze panujące w poszczególnych typach instalacji połączonych złączką zaprasowywaną z podwójnym zaprasowywaniem przed i za O-ringiem

Łącznik z jednostronnym zaciskiem wokół uszczelnienia

Zaletą tego łącznika są mniejsze gabaryty i ciężar. Jednostronny zacisk nie ma wpływu na szczelność ani na trwałość połączenia.

Do zaciskania złącza stosuje się szczęki o różnym profilu. Do zaciskania dwustronnego szczęki o profilu B, V lub M, zaś do jednostronnego szczęki o profilu SA (ośmiokątny) oraz M i V (sześciokątne). Dla średnic od 64 do 108 mm włącznie stosuje się specjalne łańcuchowe kołnierze zaciskowe, które współpracują z zaciskarkami. Przy doborze kołnierzy i zaciskarek należy przestrzegać zaleceń producentów łączników zaciskowych.

Fot. zaciskarki i szczęki zaciskowe.

Łączniki samozaciskowe

Innym rodzajem łącznika jest łącznik samozaciskowy. Jest to profesjonalny, rozłączny łącznik wykonany z mosiądzu. Łącznik posiada tylko dwa wewnętrzne komponenty: wysokiej jakości O-ring z EPDM i pierścień ze stali nierdzewnej. Dostępne rozmiary: 10, 12, 15, 18, 22 i 28 mm.

Nadają się idealnie do stosowania przy modernizacji instalacji rurowych, w sytuacjach gdy jest mało miejsca lub należy unikać stosowania otwartego ognia. Rozłączenie łącznika z rurą miedzianą może nastąpić przez zastosowanie specjalne narzędzia do demontażu właściwego dla danego łącznika. Narzędzie określa producent łącznika.

W łącznikach zaprasowywanych i samozaciskowych normowane są, podobnie jak w innych typach łączników zaciskowych:

– minimalna grubość ścianki,

– minimalna średnica otworu przelotowego łącznika w dowolnym przekroju.

Fot. Łączniki samozaciskowe i klucz do montażu.

Łączniki z końcówkami gwintowanymi

Dla umożliwienia łączenia rur miedzianych z innymi elementami instalacji, z rurami z innych materiałów i armaturą, należy stosować łączniki przejściowe, w których jedna końcówka jest gwintowana. Stosowane są dwa rodzaje gwintów rurowych:

− gwinty przyłączeniowe R/Rp, ze szczelnością uzyskiwaną na gwincie wg PN-EN 10226-1,

− gwinty walcowe mocujące G (z uszczelnieniem doczołowym) wykonane wg PN-EN ISO 228-1.

Wymiarem normowanym (poza wymiarem gwintu) jest grubość ścianek łączników, również części gwintowanej.

W tablicy poniżej podano grubości ścianek łączników z końcówką gwintowaną.

Łączniki z końcówkami gwintowanymi wykonuje się z miedzi, brązu i mosiądzu.

Fot. Po prawej łączniki z gwintem.

Łączniki z gwintem i końcówkami do lutowania kapilarnego

W oznaczeniach wymiary gwintów podaje się w calach, zaś końcówki do lutowania kapilarnego w mm. Łączniki wykonuje się z miedzi, brązu i mosiądzu.

Łączniki z gwintem i końcówkami zaprasowywanymi

W oznaczeniach wymiary gwintów podaje się w calach, zaś końcówki do zaprasowywania w mm. Łączniki wykonuje się z brązu i mosiądzu.

Łączniki zaprasowywane do łączenia instalacji z rury miedzianej cienkościennej

Do łączenia instalacji wykonanych z dwuwarstwowej rury o cienkościennym rdzeniu miedzianym, który jest silnie połączony z płaszczem polietylenowym (PE-RT), stosowane są łączniki systemowe producentów rury z podwójnym elementem uszczelniającym z EPDM. Szczelność uzyskuje się przez połączenie metalową złączką zaciskową z wewnętrzną rurą miedzianą „metal na metal”. Do zaciskania stosuje się szczęki z konturem TH. Przekrój złącza systemowego przedstawiono na rys. poniżej

Łączniki systemowe mają średnice 14, 16 i 20 mm, podobnie jak średnice rur.

Do łączenia stosowane mogą być również łączniki innych producentów systemów rurowych, np. PEX czy PEX-Al-PEX, odpowiednie dla średnicy zastosowanej rury (14, 16 i 20 mm).

Zasady stosowania łączników w instalacjach z miedzi

Pakowanie

Łączniki powinny być pakowane w sposób zabezpieczający je przed zanieczyszczeniem, uszkodzeniami mechanicznymi i korozją. Na opakowaniu powinny być umieszczone charakterystyczne dane łącznika: producent, wymiar, numer katalogowy, ilość. W jednym opakowaniu można umieszczać tylko łączniki tego samego typu, wymiaru i wykonane z tego samego materiału.

Przechowywanie

Łączniki należy przechowywać w pomieszczeniach suchych, o wilgotności względnej nie większej niż 70%. W pomieszczeniach składowania nie powinny znajdować się związki chemiczne działające korozyjnie (m.in. kwasy i amoniak).

Transport

Łączniki powinny być przewożone środkami krytymi, zabezpieczającymi przed uszkodzeniami mechanicznymi i wpływami atmosferycznymi. Opakowania muszą być zabezpieczone przed przesuwaniem się.