Moduły PV mogą być umieszczane niemal w dowolnym miejscu na budynku lub obok budynku. Wybór lokalizacji zależy od rodzaju ogniw PV, kąta padania promieni słonecznych w danej lokalizacji, konstrukcji dachu, dostępności powierzchni (zacienienia). Poniżej na rys. przedstawiam przykładowe miejsca lokalizacji.
Rys. Miejsca lokalizacji modułów PV. Od lewej: na dachu skośnym, zintegrowane z dachem skośnym, na dachu płaskim, zintegrowane z dachem płaskim, pionowo na elewacji, zintegrowane z elewacją, na dachu szedowym, skośnie na elewacji, jako wolnostojące w terenie.
Ograniczenia dla obszarów brzegowych dachu 
Wskazówki dot. obszarów brzegowych dachów
skośnych EN 1991-1-4 (Eurokodem 1)
Zgodnie z EN 1991-1-4 (Eurokodem 1) w obszarach
brzegowych powierzchni dachu należy liczyć się
ze zwiększonym obciążeniem wiatrem. Obciążenia
te – oprócz obciążenia śniegiem i masą własną – są
uwzględniane podczas planowania instalacji. Obszary
brzegowe posiadają następujące wymiary:
e1 = t/10 lub h/5, mniejsza wartość jest miarodajna
e2 = b/10 lub h/5, mniejsza wartość jest miarodajna
Wskazówki dot. obszarów brzegowych dachów płaskich
– W obszarach narożnikowych i brzegowych dachu należy liczyć się z zawirowaniami powietrza i w ten sposób ze zwiększonym obciążeniem wiatrem (patrz EC1). W tych obszarach nie dopuszcza się instalowania podpieranych instalacji PV.
– Obszary te (1,20 m od dłuższej strony budynku i 1,50 m od krótszej strony budynku lub h/5) powinny być zasadniczo wolne. Wyjątki są możliwe tylko po wcześniejszym uzgodnieniu.
– Jeżeli instalacja PV jest mocowana na dachu za pomocą elementów obciążających (np. obciążniki betonowe), wtedy zewnętrzne części instalacji (kolor ciemnoszary na rys.) powinny zostać obciążone w większym stopniu.
Obowiązujące odległości od krawędzi
a = 1,20 m (dłuższa strona budynku)
b = 1,50 m (krótsza strona budynku)
Ochrona przeciwpożarowa
Obowiązujące zasady:
1. Nie można pogorszyć funkcji spełnianych przez ściany ogniowe i działowe w budynkach.
2. Ściany ogniowe i działowe w budynkach nie mogą zostać zabudowane przez moduły PV.
3. Należy zachować dostateczną odległość pomiędzy instalacją PV a ścianami ogniowymi i działowymi w budynku. Odległość ta może zostać określona na podstawie obowiązującej ustawy lub ustalona przez rzeczoznawcę.
Lista kontrolna
Aby prawidłowo zaprojektować instalację PV w budynku konieczne jest dokładne zapoznanie się z jego charakterystyką (konstrukcja, położenie geograficzne, wymiary, możliwe obiekty zacieniające itp.). Przy instalacjach działających on-grid (na sieć), należy oczekiwać, że klient będzie zainteresowany jak najwyższymi zarobkami z posiadanej instalacji, dlatego ankieta powinna też zapytać o możliwości dalszej rozbudowy, dostępny budżet czy sugerowaną moc instalacji. Zakres i stopień uszczegółowienia pytań jest istotny, zbyt trudne pytania mogą być błędnie zinterpretowane, zbyt szczegółowe (np. finansowe) odebrane jako chęć poznania sytuacji majątkowej klienta, co zawsze jest negatywnie odbierane. Na podstawie ankiety i wywiadu (na miejscu u klienta) sporządza się listę kontrolną. Poniżej przedstawiam przykładowe rozwiązanie stosowane przez firmę Wagner&Co i Solar Roof.
Lista kontrolna firmy Wagner&Co
=========================================================================================
Lista kontrolna firmy Solar Roof
Szczegółowe odległości między kolektorami
Jeśli znamy już wymiary pola kolektorów dotępnego na dachu, możemy przystapić do szczegółowego wymiarowania. Kolektory położone na dachu stromym położone są w odległości zależnej od systemu montażowego. W większości przypadków klemy montażowe tzw. „środkowe”, leżące między panelami PV zapewniają odstęp rzędu 2,5cm, zarówno w pionie jak i w poziomie. Przy obliczaniu minimalnego wymiaru pola paneli PV, należy więc wziąć pod uwagę wymiary zewnętrzne paneli i minimalny odstęp między nimi.
Rys. Minimalne wymiary pól paneli PV.
Gdzie *1, *2 Minimalne odległości między panelami.
Tego typu obliczenia są w praktyc
e mało dokładne, nie uwzględniają bowiem odstępów izolacyjnych na dachach z instalacją odgromową. W tym drugim przypadku powinniśmy skorzystać z następujących zależności (zob. rys. poniżej).
Przy czym dla poziomego układu paneli uzyskamy:
Dla pionowego układu paneli
Gdzie:
Dd, Sd – wymiary pola do zamocowania paneli PV
DM, SM – wymiary pojedynczego panelu
Qiz – odstęp izolacyjny od zwodów instalacji odgromowej, w przybliżeniu można przyjąć 0,5m
Qm – odstęp pomiędzy poszczególnymi modułami (z reguły 2-2,5cm)
tak obliczona liczbę modułów XM i YM zaokrąglamy w dół do liczby całkowitej. Iloczyn tych dwóch wartości daje ilość modułów na dachu.
Jeśli moduły zamocowane na dachu mogą podlegać okresowemu zacienieniu sytuacja sie komplikuje. W takim przypadku projektowanie ich ilości i miejsca montażu przeprowadza się sie za pomocą specjalistycznych programów komputerowych uwzględniających azymut dachu i wpływ zacienienia na procentową utratę mocy przez poszczególne moduły (zob. zacienienie modułów)
Przy panelach zamocowanych na dachu płaskim lub gruncie, na konstrukcji wsporczej i ustawionych w rzędach, występuje problem zacienienia następnego rzędu przy nisko położonym Słońcu nad horyzontem.
Rys. Minimalna odległość między rządami paneli PV zamocowanymi na dachu płaskim lub gruncie.
Odległość między rzędami należy wtedy ustalać według wzoru:
Gdzie:
h – wysokość pola paneli PV
α – kąt montażu paneli PV względem poziomu
β – minimalny kąt padania promieni słonecznych
Wartość kąta β – przyjmuje się według maksymalnego położenia Słońca nad horyzontem w dniu przesilenia zimowego. W warunkach polskich przesilenie zimowe (najdłuższa noc w roku) następuje w dniu 21 grudnia. W dniu tym Słońce przebywa najwyżej nad horyzontem około godziny 12.00. Kąt padania promieni waha się wtedy od 12 stopni na Przylądku Rozewie do 18 stopni na Opołonku (szczyt w zachodnich Bieszczadach). Średnio dla kraju jest to około 15 stopni.
Kąt ustawienia paneli PV
Wartość kąta α – zależy od miejsca posadowienia modułów (południe, północ Polski) i waha się od około 25-40º dla paneli PV zamocowanych na południu kraju, do 30-50º dla konstrukcji zamocowanych na północy Polski. Dla innych kątów i dla odchylenia od kierunku południowego, występują spadki uzyskiwanej mocy paneli. Średnia wielkość takiego spadku może być odczytana z tabeli poniżej:
Tabela. Procentowa wielkość promieniowania słonecznego docierająca na powierzchnię w zależności od kąta ustawienia paneli (oś pionowa) i azymutu (oś pozioma) (rys. Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej).
Z tabeli widać, że największą, 100% moc paneli uzyskamy przy kącie ustawienia od 30-40º przy kierunku południowym. Bardzo wysoki uzysk energii wystąpi też przy tym samym kącie, ale azymucie nieznacznie przesuniętym w kierunku zachodnim lub wschodnim (do 15º). Przy panelach ustawionych pionowo (np. konstrukcje dwustronne) i kierunku południowym spadek mocy wyniesie 29%.
Wielkość energii z instalacji fotowoltaicznej
Wielkość energii produkowanej przez panele PV możemy wyznaczyć ze wzoru:
gdzie:
Erz – rzeczywista ilość energii przypadająca na powierzchnię modułów w ciągu roku
I – nasłonecznienie w kWh/m2 w danej miejscowości przyjmowane według map insolacji, w przeliczeniu na płaszczyznę poziomą
k – współczynnik korekcyjny w zależności od kąta nachylenia paneli PV (oś pionowa) i odchylenia od południa (oś pozioma)
Pm- moc modułów PV warunkach STC [kWp]
ww – współczynnik wydajności modułów zależny od ich sprawności w zależności od temperatury, strat na przewodach, falowniku, diodach bocznikujących, a także z uwagi na straty przez chwilowe zacienienie, zabrudzenie (zakurzenie modułów), niedopasowanie prądowo-napięciowe, itp. (można przyjmować:
– straty na diodach 0,5%
– straty na falowniku – przyjąć sprawność euro-η falownika
– straty na przewodach
Według zeszytów dla elektryków nr 13 straty mocy na przewodach możemy obliczyć ze wzoru:
gdzie:
P- moc obwodu w W
L- całkowita długość obwodu w [m]
U- napięcie obwodu w [V]
A- przekrój przewodu w [mm2] (moduły PV maja najczęściej przewody o przekroju 4mm2)
Straty można tez przyjąć w przybliżeniu jako (1% dla instalacji typu on-grid i 3% dla instalacji typu off-grid)
Tabela. Współczynnik korekcyjny w zależności od kąta pochylenia paneli i azymutu względem południa.
Przykład. Oblicz moc rzeczywistą 30 paneli PV zamocowanych na dachu płaskim pod kątem 30 stopni i w kierunku południowym. Moc pojedynczego panelu w warunkach STC wynosi 250Wp a współczynnik strat 20%. Budynek położony w Lublinie.
Rys. Insolacja (nasłonecznienie) w Polsce. dane za lata 2004-2010.
Obliczenia: 
Zacienienie kolektorów PV
Wybór miejsca montażu paneli PV musi uwzględniać możliwość zacienienia nie tylko przez sąsiadujące panele, ale także od innych obiektów, jak:
– kominy
– wykusze dachowe
– pobliskie drzewa
– sąsiednie wysokie budynki itp.
Wielkość rzucanego cienia, jego zasięg i czas trwania zacienienia są zagadnieniem niezmiernie trudnym do oszacowania na podstawie obserwacji ruchu Słońca w danej miejscowości. Trzeba tutaj wziąć pod uwagę porę roku, azymut budynku, kąt padania promieni. Wyodrębnienie stref zacienionych na dachu nie kończy tematu. Cień przesuwa się w ciągu dnia i zachodzi pytanie – jak bardzo wpływa na osłabienie wydajności poszczególnych paneli? Czy np. 30 minut zacienienia jest wystarczające aby w tym miejscu nie projektować panelu, skoro przez następnych 8 godzin jest on oświetlony?
Przy dachach budynków skierowanych na południe strefy zacienienia od obiektów na dachu są zwykle symetryczne po ich obu stronach. Jeśli budynek ma dach odchylony od południa to:
– przy dachach odchylonych w kierunku południowo-zachodnim (SW), bardziej zacieniona jest część dachu skierowana na zachód od przeszkody (patrząc na dach)
– przy dachu odchylonym w kierunku południowo-wschodnim (SE), bardzij zacienione będa fragmenty dachy na wschód od przeszkody.
Bardzo dobrze zilustrował to na swoim blogu Pan Bogdan Szymański (zdjęcia poniżej)
Taka informacja to dla nas dalej zbyt mało aby dokonać selekcji obszarów. Skąd bowiem mamy wiedzieć jak długo będą zacienione poszczególne strefy i jak to wpłynie na wydajność paneli. Niezbędnym okazuje się tutaj program komputerowy do projektowania instalacji PV. Poniżej przedstawiam przykładowe screeny z wybranego programu. Oto mamy dach budynku z wysokim kominem i rosnącym w pobliżu drzewem, które rzucają cień na połać dachu.
Fot. Wysoki komin i pobliskie drzewo powodują zacienienia znacznej części dachu
Przy pomocy programu komputerowego możemy szybko ustalić jak bardzo wpływa to na wydajność paneli usytuowanych na tym dachu. Programy są tak skonstruowane, że użytkownik wprowadzając dane dotyczące lokalizacji budynku i usytuowania połaci dachu względem południa, od razu określa insolację w danej lokalizacji i kąt padania promieni słonecznych. Program bardzo szybko przekłada to na procentową utratę nasłonecznienia w poszczególnych fragmentach dachu.
Rys. Screen z programu komputerowego. Kolorem zielonym oznaczono fragmenty dachu o korzystnej lokalizacji. Pomarańczowym – niekorzystnej.
Na tej podstawie możemy już dokonać selekcji wybierając miejsca o najmniejszej procentowej utracie energii. Gotowy projekt i wykonana instalację możemy zobaczyć na kolejnych ilustracjach.
Ryc. Projekt układu paneli i gotowa instalacja.
Przy jakiej procentowej wartości zacienienia powinniśmy zrezygnować z montażu paneli? Czy 5% to dużo czy mało? Zobaczmy kolejny screen z programu.
Rys. procentowa wartość zacienienia modułów PV przy oknie wykuszowym.
Widać na nim, że moduły znajdujące sie blisko wykusza zarówno po jego lewej jak i prawej stronie są dość silnie zacienione. Silne zacienienie 7,6% ma też moduł w pobliżu komina na górze dachu. Przy takim rozwiązaniu w instalacji wystąpią z pewnością duże straty mocy, nawet przy falownikach z dwoma MPP trackerami. Korzystniej jest zrezygnować z kilku paneli, nawet pozornie tracąc na mocy całej instalacji, ale zyskując wzrost jej sprawności. W końcowym efekcie może się okazać, że roczna produkcja energii będzie większa o kilka procent.
Rys. Propozycja usunięcia paneli o zbyt dużym zacienieniu.
Dokonując selekcji paneli należy zwrócić uwagę na ich pozostałą ilość. Pamiętajmy, że do falownika należy łączyć stringi składające się z tej samej ilości modułów.
Układ paneli na dachu
Jak projektować panele na dachu, w pozycji pionowej czy poziomej? Które rozwiązanie jest bardziej optymalne? Aby odpowiedzieć sobie na to pytanie, należy zapoznać się z problemem zacienienia modułów i spadkiem ich wydajności. Z analizy charakterystyk I-V modułów wynika, że przy zagrożeniu zacieniania dolnego rządu ogniw korzystniejszy jest układ poziomy paneli, który dalej generuje moc, choć w osłabieniu. Zacienienie dolnych rzędów pojawia się głównie na dachach:
– o małym kącie nachylenia przy zaleganiu śniegu lub liści
– płaskich
Problem ten dotyczy też paneli z grubymi ramkami, na których łatwo zatrzymują się zanieczyszczenia i śnieg. W takim wypadku korzystniej jest mocować panele poziomo.
Przy dachach o dużym kącie nachylenia >45 stopni, układ paneli może być pionowy lub poziomy i wybór zależy bardziej od optymalizacji powierzchni i zamykania się modułów tak, aby zmieścić ich na dachu jak najwięcej.
Przy rosnących w pobliżu budynku drzewach i cieniu padającym na dolne partie dachu, można w dolnych partiach umieścić panele poziomo a w górnych poziomo lub pionowo, dla optymalizacji powierzchni.